Выбітны беларускі валейбаліст Артур Удрыс вядомы і як спартовец, і як сумленны чалавек, які адкрыта выступіў супраць гвалту і фальсіфікацыі выбараў у 2020 годзе.
Ён далучыўся да мірных пратэстаў на вуліцах Мінска і ў выніку быў вымушаны бегчы з Беларусі пасля пераследу. «Салiдарнасць» узяла ў Артура цікавае інтэрв’ю. Вось спасылка на арыгінал на рускай мове: Артур Удрис: «Считал психологов чуть ли не колдунами, а теперь сам стал «колдуном» – Салiдарнасць
А ніжэй мы прапануем вам прачытаць беларускі пераклад гэтай адкрытай і шчырай размовы.
Пра працу псіхікі ў стрэсавых умовах і чаму змяніў спорт на прафесію псіхолага, «Салідарнасці» распавёў экс-гулец нацыянальнай зборнай па валейболе, які ў 2020-м выступіў супраць гвалту ў Беларусі.
Артур Удрыс завяршыў спартовую кар’еру, атрымаў вышэйшую адукацыю па псіхааналізе і зараз разам з сям’ёй жыве і практыкуе ў Варшаве.
«Разумеў, што раблюся вельмі разумны, але працягваю заставацца не вельмі шчаслівы»
– Чаму выбралі псіхалогію? Адзін вядомы псіхолаг сказаў мне, што псіхолагі – самыя траўміраваныя пацыенты. З якой праблемай дапамагла зладзіцца новая спецыяльнасць вам?
– Не магу сказаць, што пайшоў вучыцца, каб спраўляцца толькі са сваёй праблемай. Хоць, згодзен, ёсць такая канцэпцыя «ацаленага лекара» (усміхаецца).
Я хадзіў у тэрапію гады тры да таго, як пайшоў вучыцца на псіхолага. Мой першапачатковы запыт да псіхолага быў спартовы, у мяне прысутнічаў моцны сіндром самазванца. Я быў якраз тым прыкладам чалавека, у якога знешне накшталт усё выдатна – праца, зарплата, жонка, дзіця, кар’ера. Чаго трывожыцца? Але трывога была ўвесь час: альбо я траўміруюся, альбо мяне “рассакрэцяць” і апынецца, што насамрэч я дрэнны гулец (усміхаецца).
Тады толькі падпісаў кантракт з вельмі добрай камандай, і мне падказалі пра магчымасць тэрапіі. Я быў вялікім скептыкам на гэтую тэму, лічачы псіхолагаў ці ледзь не ведзьмакамі. Таму трываў да апошняга, чытаў кніжкі. Разумеў, што раблюся вельмі разумным, але працягваю заставацца не вельмі шчаслівым. У выніку звярнуўся да псіхолага.
Адчуў палягчэнне даволі хутка, хоць запыты былі розныя: і ўнутраная трывога, і страхі, кантроль, выгаранне, адносіны з жонкай, з якой мы хадзілі ў сямейную тэрапію. Але ў першую чаргу псіхалогія дапамагла мне пазнаёміцца з сабой, са сваімі слабымі і моцнымі бакамі.
– Як у эміграцыі не скаціцца ў засмучэнне-дэпрэсію? Шмат з кім гаварыла, і практычна нікому не ўдалося пазбегнуць гэтых праблем. І нават праз некалькі гадоў некаторых усё роўна накрывае. Ці ёсць хуткая самадапамога ў моманце?
– На самой справе сэнс тэрапіі не ў тым, каб стала добра назаўжды, а каб моманты «як раней» апынуліся ўсяго толькі рэгрэсам. Раней было дрэнна заўсёды, а зараз часам. Важна разумець, што гэты стан рэгрэс, з якога я хутка выйду і зноў стане стабільна і роўна.
Рэгрэсаваць мы можам, разумеючы пры гэтым, што гэта толькі хвілінная-тыднёвая слабасць. Калі нешта большае, лепш разбірацца ўжо са спецыялістам. Важна шукаць апоры: заняткі, якія даюць рэсурс, блізкіх па духу пазітыўных людзей, унутры сябе можна на нешта абапірацца.
– Каб хутка зняць стрэс, некаторыя выбіраюць алкаголь.
– Гэта толькі спосаб на час ізалявацца. Не пражыць перажыванне, а не заўважаць яго: “Мне так дрэнна, што я кудысьці пайду”. І гэта не абавязкова пра алкаголь, гэта і пра гульняманію, працаголізм, наркаманію.
Нейкі час мы можам не заўважаць нашы пачуцці-эмоцыі, але яны ўсё роўна застаюцца з намі. І праблема, хутчэй за ўсё, будзе пагаршацца, пакуль з ёй не разабрацца.
«Мужчыны даходзяць да дэпрэсіі звычайна ў цяжэйшым стане, чым жанчыны»
– Вы асудзілі гвалт у дачыненні да мірнага пратэсту ў 2020-м. Многія вашы калегі прамаўчалі, працягнуўшы жыць у Беларусі. Маўляў, ад нас нічога не залежыць, чаго выступаць? Не шкадуеце аб зробленым выбары?
– Вядома, хацелася б, каб усяго гэтага жаху папросту не было. Я шмат разоў у думках вяртаўся да гэтай тэмы і шмат разоў думаў адно і тое ж: а як бы я глядзеў на сябе ў люстэрка, калі б закрыў вочы і рот, калі людзей збівалі і катавалі ў турмах? Таму не, не шкадую. Шкада толькі, што ўсю гэтую нашу агульную трагедыю беларусам прыйшлося і да гэтага часу даводзіцца пражываць.
Хтосьці з калегаў маўчыць з маладушнасці, хтосьці – з-за страху. У мяне ў Беларусі застаюцца людзі, з якімі працягваю размаўляць, таму што яны патлумачылі мне як ім страшна. Я не асуджаю, гэта таксама пазыцыя. Асуджаю тых, хто зрабіў выгляд, што нічога не адбываецца – быццам тады і рэагаваць не трэба.
– Увосень вам споўніцца 35. Кажуць, гэты час пачатку крызісу сярэдняга ўзросту. Які асабліва бамбіць мужчын, калі здараецца неразуменне свайго месца і ролі ў гэтым свеце. Эміграцыя часта пагаршае гэтыя моманты. Ці сутыкнуліся вы такім?
– Так, гэты крызіс пачынаецца ў 35-40 гадоў, і, як любы крызіс, гэта праблема ідэнтыфікацыі: хто я?
Я гэты крызіс ужо пачаў адчуваць. Плюс у крызісе сярэдняга ўзросту паціху пачынае маячыць смерць, чалавек разумее, што старэе, што далей гэта будзе прагрэсіраваць, і ў выніку ён памрэ.
Я адчуў сваё старэнне ўжо даўно (усміхаецца). У спорце гэта адчуваецца раней з-за падвышанага зносу арганізма. Адчуваю, што раблюся павольней, цягавітасці менш. Плюс эміграцыя, змена працы, завяршэнне спартовай кар’еры. Шмат месцаў, дзе трэба задаваць пытаньні: “Хто я? Які я? Якія планы, куды і з кім я?
Тэма мужчынскі дэпрэсіі слаба вывучана. Як зразумець, што блізкаму патрэбна дапамога спецыяліста? Часта мужчыны зачыняюцца ці ківаюць на стомленасць: маўляў, са мной усё ок, не патрэбен мне ніякі доктар і таблеткі. А тым часам разбураецца сям’я, кар’ера.
– Якія прыкметы мужчынскай дэпрэсіі і ці ёсць адрозненне ад жаночай?
– Мужчыны даходзяць да дэпрэсіі звычайна ў больш цяжкім стане, чым жанчыны. У тым ліку таму, што значна радзей звяртаюцца да псіхолага.
Ёсць дэпрэсіўная трыяда: негатыўнае ўспрыманне сябе (я дрэнны, жудасны, няварты), негатыўнае ўспрыманне навакольнага свету (свет небяспечны і несправядлівы), негатыўнае ўспрыманне будучыні (усё будзе толькі горш, так дрэнна будзе заўсёды).
Існуе ўсмешлівая дэпрэсія. На гэтую тэму ёсць добры сацыяльны ролік, калі два балельшчыкі прыходзяць на футбол: адзін радасна ўсміхаецца, другі ж пастаянна сумны.
Калі адзін з іх канчае жыццё самагубствам, многія думаюць на сумнага. Аказваецца, наадварот. Гэта пра тое, што дэпрэсія можа выглядаць па-рознаму.
Ёсць людзі, якія здаюцца вельмі вясёлымі, але нярэдка гэта таксама прыкмета. Калі чалавеку дрэнна, а выглядае ён усё лепш і весялей – варта задумацца, што з ім не так.
«Калі я дапоўз да псіхолага, было ўжо ўсё роўна: будзе той танчыць з бубнамі ці не»
– Складана прымусіць чалавека звярнуцца да спецыяліста.
Мне было так дрэнна, што я проста дапоўз да псіхолага. А калі дапоўз, было ўжо ўсё роўна: будзе той танчыць з бубнамі ці не.
Калі не ўбачыў бубнаў і стала лягчэй, я моцна здзівіўся і паступова прасяк псіхалогіяй. Зразумеў, што псіхолагі не ведзьмакі, да таго ж дапамагаюць.
Пад новы год я размаўляў з чалавекам, якая прапанавала мне дапамогу псіхолага. Яна ўсміхнулася: “А памятаеш, як ты мне расказваў: “Ды гэтыя ўсе псіхолагі!..” А цяпер ты сам псіхолаг!”
Я засмяяўся: “Ну так, трапіў у секту, зацягнула”. Сам стаў «ведзьмаком» (усміхаецца).
Літаральна сёння чуў ад кліента масу памылак пра псіхолагаў. Многія глядзяць кіно, але ў фільмах вельмі рэдка паказваюць праўдзівую працу псіхолага. Можа, для чырвонага слоўца, але часцей паказваюць нейкае глупства. Ведаю толькі добры амерыканскі серыял “Тэрапія”, ёсць яшчэ фільм “Разумніца Уіл Хантынг”.
Яшчэ вельмі небяспечная штука, калі чалавек адмахваецца: “Я сам сабе псіхолаг!” Калі ёсць псіхалагічная траўма і месца, дзе баліць, то псіхіка выцясняе і саму траўму, і змест, якое можа на гэтую траўму ўказаць. Заганяе ўглыб. Псіхолаг жа дапамагае гэтае месца выявіць і знайсці спосаб дапамагчы.
«Цяпер, нават прапануй мне жыць на Балі — я б усё роўна злаваўся і ятрыўся»
– Артур вы далучыліся да ініцыятывы Вольныя, дзе дзякуючы новай спецыяльнасці, дапамагаеце сацыялізавацца былым палітвязням. Якая, на ваш погляд, зараз галоўная праблема і запыт у гэтых людзей?
– Нярэдка ўсё зводзіцца да падобных сімптомаў: праблемы са сном, апетытам, негатыўнае ўспрыманне будучыні: “Усё будзе дрэнна, далей толькі горш!”
На мой погляд, галоўная праблема ў тым, што шмат хто не ўмее прасіць аб дапамозе, баяцца здацца слабымі, перажываючы ўсе цяжкасці ў адзіночку. “Сорамна прасіць, няёмка, мы неяк самі”. Цярпяць, пакуль не стане зусім ужо неўмагату. Гэта можа прывесці да дэпрэсіі і суіцыдальных намераў.
Парушаецца камунікацыя з блізкімі, адбываецца разрыў сувязей, назапашваюцца праблемы ў сям’і. «Адчуваю сябе дрэнна я, а пагаршаюцца адносіны з жонкай», – нярэдка чую я. Адбываецца сацыяльная ізаляцыя, калі чалавек лічыць, што лепей ні з кім не кантактаваць, бо будзе толькі горш.
– Эміграцыя ўзмацняе такія станы, хоць, здавалася б, ужо няма страху, што за табой прыйдуць. Але калі расслабляешся, асабліва пасля таго, як жыў у страху, часам накрывае яшчэ мацней. “Сціснутая спружына расціскаецца так, што зносіць усё вакол”, – не раз чула я ад змушаных эмігрантаў.
– Так, гэта частая гісторыя. Псіхасаматыка часта выяўляецца не ў моманце, калі дрэнна, паколькі арганізм мабілізаваны, а калі здаецца, што сітуацыя нармалізавалася. Пра гэта гавораць многія палітвязні, у тым ліку мой сябар, які нядаўна вызваліўся. Да пераезду сядзеў пад хатнім арыштам, быў поўны сіл. Потым вызваліўся, эміграваў – і арганізм даганяе ў эмацыйным плане ўсё тое, што раней было закантэйнавана. І панічныя атакі, і дэпрэсіўныя настроі. Упэўнены, што любому чалавеку, які пабываў у турме, неабходна дапамога псіхолага.
Яшчэ часта чую, што “чаго скардзіцца, тамака людзі ў турме, а я тут нюні распускаю!” Гэта ў корані няправільны падыход.
На гэтую тэму ёсць анекдот пра сустрэчу дзвюх суседак. У адной памёр муж, другая пытаецца: “Ад чаго?” Калі даведаецца, што ад прастуды, выдыхае: «Так? Ну добра, прастуда – гэта не страшна…» Гэта нашы сацыяльныя перакананні: што, калі ёсць зарплата, праца і дах над галавой – то няма чаго і скардзіцца. Гэта не так, і мільянеры пакутуюць ад дэпрэсій. Вонкавая ўладкаванасць – не нагода абясцэньваць свае перажыванні і адмахвацца ад іх.
– Што самае складанае ў вашай эміграцыі?
– Я эмігрант са стажам, ужо больш за 10 гадоў, паколькі ўвесь час працаваў за мяжой па кантракце, пераязджаючы разам з сям’ёй. І я гэта праходзіў дастаткова лайтава. Вымушаная эміграцыя – гэта не раробата па кантракце, калі ў любы момант можаш вярнуцца дадому. Цяпер нават прапануй мне жыць на Балі – я б усё роўна дзесьці злаваўся і раздражняўся. Гэта жыццё з нуля, новае заканадаўства, мова, медыцына. Адсутнасць свайго круга зносін, калі змушана маеш зносіны з людзьмі, з якімі ў звычайным жыцці бы ці наўрад меў зносіны. Гэта таксама цяжка прымаць. А самае складанае тое, што ў змушанай эміграцыі адсутнічае база, хата, куды можна вярнуцца.
«Я б пайшоў з жонкай у Макдональдс на Пушкінскай. Калі б Беларусь стала свабоднай, думаю, і Макдональдс бы вярнуўся».
– Вас не спрабавалі вярнуць назад у Беларусь? Дзянісу Дудзінскаму вось пісалі: маўляў, прыязджай, павінся і будзеш жыць як раней.
– Быў момант, але я нават не зразумеў: мне прапануюць ці падалося?
Тут мая пазіцыя дакладная: не лічу, што я нешта такое рабіў, за што трэба прасіць прабачэнне. Разумею, што ў людзей, якія вяртаюцца ў Беларусь, няма іншага варыянту, акрамя як запісваць гэтыя “пакаяныя” відэа, і ні ў якім разе не асуджаю. Наадварот, лічу, што, калі ты не вораг свайму здароўю, – запісвай што заўгодна, каб цябе там не катавалі.
– А пры якой умове вы вярнуліся б у Беларусь?
– Пры ўмове, што гэта было б бяспечна. Не толькі для мяне, а ў прынцыпе.
Але цяпер, што б там Лукашэнка, губоп і амарон ні сказалі-ні паабяцалі – я не ўспрыму гэта як бяспечнае. Нават калі скажуць: «Усё, вяртайцеся! Цяпер будзе ўсё добра, выпускаем усіх палітвязняў і нікога больш за палітыку саджаць не будзем».
Не будзе ўжо да іх даверу, каб адказаць “акей” і спакойна вярнуцца.
– Калі пафантазіраваць аб тым, што заўтра можна вярнуцца ў свабодную Беларусь – куды перш за ўсё б пайшлі?
– Я б пайшоў з жонкай у «Макдональдс» на Пушкінскай. Яго тамака, праўда, ужо няма. Але, думаю, калі б Беларусь зноў стала свабоднай і «Макдональдс» вярнуўся б.
У нас з жонкай тамака здарылася шмат прыемных перажыванняў (усміхаецца). Там зараджаліся нашы адносіны, калі яшчэ досвіткам снедалі смачнымі бургеры з яйкамі. Памятаю, улупілі тых бургеры і шчаслівыя сустракалі світанак.
Я жыў побач з «Пушкінскай», там яшчэ «Бліновая» была. Памятаю, як адна з працаўніц спрабавала прамы пры жонцы да мяне падкаціць, напісаўшы на сурвэтцы свой нумар тэлефона (усміхаецца).
Мы з жонкай тамака вельмі шмат смяяліся. І шмат гулялі, такое вось роднае і цёплае нашае беларускае месца сілы.